Niesamowite, jak dużo można napisać o historii niewielkiej podsandomierskiej miejscowości, liczącej dziś nieco powyżej 300 mieszkańców. Monografia Andruszkowic autorstwa Andrzeja Cebuli to dowód na to, że nawet niewielka wieś może mieć swoją wielowiekową, niezwykle interesującą historię. Mam nadzieję (podobnie jak autor), że publikacja ta stanie się inspiracją i zachętą do kontynuowania tematyki "małych ojczyzn", których historia może być równie ciekawa jak dzieje Andruszkowic.

Na pierwszy rzut oka Andruszkowice są niczym niewyróżniającą się wioską spośród wszystkich innych, miejscowości Sandomierszczyzny. To jednak tylko pozory, bowiem jest to bodajże pierwsza wieś w okolicy, która doczekała się drukowanej monografii. Autorem liczącej niewiele ponad 120 stron książki jest Andrzej Cebula - mieszkaniec Andruszkowic, regionalista. Od 1997 roku jest przewodnikiem świętokrzyskim PTTK.

Dzięki ogromnemu zamiłowaniu do swojej "małej ojczyzny" popartemu poszukiwaniom dokumentów i źródeł historycznych oraz rozmów z mieszkańcami autor pokazał, że nawet najmniejsza miejscowość może mieć swoją własną historię.

Wszystkie informacje zawarte w książce poparte są źródłami historycznymi, dokumentami i opracowaniami. Dzięki bogatej bibliografii publikacja ta jest bardzo wiarygodna i pokazuje, że autor starał się aby wszystko co napisał miało swoje poparcie.

Udokumentowane dzieje Andruszkowic sięgają XII wieku, kiedy to stanowiła uposażenie sandomierskich parafii. Przez wieki zmieniała się również pisownia nazwy miejscowości - były np. Hendrzischowice, Jendrzyszkowice czy Jędruszkowice. Sama nazwa miejscowośći wywodzi się najprawdopodobniej od imienia założyciela - Jędrzeja.

W rozdziale dotyczącym etymologii nazwy wsi znajduje się bardzo interesujący fragment nt. nazw poszczegółnych fragmentów Andruszkowic (nazw lokalnych znanych zapwne tylko mieszkańcom). I tak w Andruszkowicach mamy np: Krównik, Półanki, Pastwiska, Dalekie, Na Bełku, Podgroble, Rędzinę, Butrnicę, Królówkę i kilka innych rejonów o niezwykle interesujących nazwach.

Opisane dzieje Andruszkowcie XIX i XX wieku są niezwykle szczegółowe - poparte w większości licznymi dokumentami urzędowymi. Ogromna ilość liczb, dat doskonale obrazuje to jak zmieniały się realia życia w Andruszkowicach i innych okolicznych miejscowościach. "Od dnia 2 września 1881 roku nowym właścicielem majątku w Andruszkowicach został Nikołaj Wasiliewicz Głuszkow (...). Transakcję kupna przeprowadzono w Radomiu w Urzędzie Ziemskiej Komisji Radomskiej Guberni. Nowy właściciel ziemskie dobra w Andruszkowicach nabył za 10 672 ruble. "

Najnowsza historia Andruszkowic opisana jest zapewne w oparciu o liczne wywiady z najstarszymi mieszkańcami miejscowości. Autor z najdrobniejszymi szczegółami opisuje jak po II wojnie światowej Anduszkowice powoli odbudowywały się, jak powstawał pierwszy sklep, kiedy i jak organizowała się władza lokalna, w jaki sposób funkcjonowała społeczna warta nocna we wsi czy w końcu jak zmieniała się demografia wsi na przestrzeni lat. "Według pierwszego powszechnego spisu ludności Rzeczypospolitej z 30 września 1921 roku w Andruszkowicach było 31 domów i we wsi żyło 213 mieszkańców w tym 10 osób wyznania mojżeszowego (...). Przed wybuchem II wojny światowej w 193 roku w Andruszkowicach było 47 domów mieszkalnych, w których zamieszkiwało 210 osób (...). Rok 1949 w Andruszkowicach był rokiem wielkiego wyżu demograficznego (...) bowiem urodziło się 15-cioro nowych obywateli Andruszkowic."

Ostatnie strony monografii poświęcone są opisowi typowej zagrody wielkiej Andruszkowic oraz zorganizowanej zaraz po odzyskaniu niepodległości szkole. Całość książki wzbogacona jest wieloma zdjęciami mieszkańców wsi.

Książkę polecam miłośnikom ziemi sandomierskiej a w szczególności wszystkim tym, którzy interesują się, pielęgnują i próbują odkrywać historię swoich "małych ojczyzn". Mam nadzieję, że monografia Andruszkowic będzie początkiem kolejnych publikacji nt. innych podsandomierskich wsi, o których można z całą pewnością napisać równie wiele co o Andruszkowicach. A WIĘC DO PIÓR...

ps. książka została wydana przez sandomierskie wydawnictwo Armoryka. Na stronie www.armoryka.pl można książkę zakupić w cenie 29 zł.