MojeSandomierskie: Ocalić od zapomnienia: XIX wieczny cmentarz we Wszechświętych.

czwartek, 22 września 2011

Ocalić od zapomnienia: XIX wieczny cmentarz we Wszechświętych.

19:06 |

Autor: PK |

W sierpniu 2011 roku w drodze do podopatowskich Małoszyc (miejsca urodzenia Witolda Gombrowicza) przejeżdżałem przez miejscowość Wszechświęte, gdzie obok miejscowego kościoła zlokalizowany jest XIX zabytkowy cmentarz z kilkunastoma, ponad stuletnimi pomnikami kamiennymi, pięknie rzeźbionymi z wyrytymi epitafiami – takich nagrobków dziś się już nie spotyka. Miejsce to zasługuje na szczególną uwagę – warto OCALIĆ JE OD ZAPOMNIENIA.

Nazwa miejscowości Wszechświęte to nazwa złożona, dwuczłonowa składająca się ze słów Wszystkich i Świętych. Jeszcze w XIX wiecznych dokumentach Wszechświęte i leżące obok Grocholice występowały jako jedna miejscowość (nazwę Wszechświęte i Grocholice stosowano naprzemiennie). Dziś są to oddzielne sołectwa.

Najważniejszym zabytkiem we Wszechświętym jest kościół wybudowany w roku 1462, którego fundatorami byli Jakub i Andrzej Grocholscy herbu Syrokomla. Warto dodać, że jeszcze przed wybudowaniem kościoła w miejscu tym istniał inny, starszy istniejący już w 1326 roku. Obecnie istniejący kościół został rozbudowany w XVIII wieku.

15 listopada 1785 roku w trakcie rekonstrukcji Wielkiego Ołtarza pod ołtarzem odkryto murowany grób, w którym była trumna z drzewa modrzewiowego fundatora kościoła Jakuba Grocholskiego, dziedzica Grocholic.

O fundatorach kościoła przypominają m.in. herby Syrokomla umieszczone na pilastrach kościoła. Przed świątynią znajduje się również drewniany krzyż ufundowany przez Związek Rodziny Grocholskich z okazji II Zjazdu Rodziny Grocholskich, Pierwszy w Polsce, w dniach 12-19.VIII. 1999 roku.

W 1882 roku kościół spłonął, został ponownie odbudowany w 1892 roku. Obok kościoła znajduje się dzwonnica ufundowana w 1816 roku przez kanclerza wielkiego koronnego Jacka Małachowskiego.

Więcej o kościele można przeczytać na stronie gminy Sadowie w dokumencie dotyczącym zabytków gminy na stronie www.sadowie.com.pl

Wszechświęte - miejsce chrztu Witolda Gombrowicza

W pobliskich Małoszycach w 1904 roku urodził się Witold Gombrowicz - jeden z najważniejszych polskich pisarzy XX stulecia. W księgach parafialnych znajdujących się w kościele we Wszechświętych pod numerem 42 znajduje się informacja o narodzinach „Mariana Witolda Gombrowicza” dnia 4 sierpnia 1904 roku w pobliskich Małoszycach. Nieco ponad miesiąc po narodzinach, 8 września 1904 roku przyszły pisarz został ochrzczony w miejscowym kościele we Wszechświętym. Adnotacja w księgach parafialnych jest obecnie jednym z niewielu materialnych dowodów na związek Gombrowicza z ziemią opatowską (w jednym z kolejnych artykułów napiszemy nieco więcej o związkach Gombrowicza z Naszym regionem).

Przykościelny XIX wieczny cmentarz

Obok kościoła parafialnego we Wszechświętym znajduje się stary XIX wieczny cmentarz, na którym zachowało się wiele wyjątkowych pomników kamiennych z licznymi wyrytymi epitafiami. Niektóre z nich to prawdziwe dzieła sztuki, które nieodwracalnie i bezpowrotnie niszczeją.

Z pomników wyróżnia się ładna rzeźba Św. Emilii i pomnik stojący na grobie Piwnickich, oraz pomnik w kształcie trumny, ozdobiony wieńcami kwiatów Bernarda Pyzowskiego.

Na jego płycie jest napis: Ś.p. Bernard Pyzowski. "Kochał Boga, ufał Jemu i pracował niosąc ulgę bliźniemu". Pomnik z krzyżem Wielgusów wyróżnia się ciekawym wierszem:

Krzyżu Chrystusów, obrono duszy

Bądź w moich troskach miłem wspomnieniem

A gdy dzień Sądu kości me wzruszy

Niech wtenczas stanę pod Twoim cieniem.

Wiele pomników jest bardzo ciekawych, zarówno ze względu na ich kształt i formę, jak też ich treść na płytach. Z napisów tych wynika, że w Grocholicach i Wszechświętych w ubiegłym stuleciu między innymi mieszkały rodziny Jopowiczów, Majewskich, Piwnickich, Pyzowskich, Kaniów, Przysuchów, Cybulów, Fijasińskich, Medreckich, Szymańskich, Kwaśniaków, Czubów i innych.

Sam teren dawnego cmentarza jest regularnie koszony. Niestety same nagrobki w większości są w bardzo złym stanie – większość wymaga natychmiastowej pomocy konserwatorskiej. Wiele krzyży jest połamanych, niektóre grobowce są na wpół otwarte. Bez natychmiastowej interwencji w niedługim czasie miejsce to czeka nieuchronne i całkowite zniszczenie. Uważam, że ze względu na wiek a przede wszystkim piękno tych zabytkowych nagrobków nie można do tego absolutnie dopuścić.

Wszechświęte znajduje się na trasie do Małoszyc – biegnie tędy również szlak rowerowy którym jeżdżą liczni turyści pragnący odwiedzić miejsce urodzenia Witolda Gombrowicza. Opisywany wyżej zabytkowy cmentarz z pewnością byłby dodatkowym, interesującym przystankiem dla turystów chcących zobaczyć XIX wieczne dzieła kamieniarskiej sztuki cmentarnej, która bezpowrotnie odchodzi w zapomnienie.

Fragmenty tekstu o cmentarzy pochodzą ze strony gminy Sadowie www.sadowie.com.pl